Niepełnosprawni na rynku pracy – aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych

Sytuacja zawodowa osób niepełnosprawnych bywa bardzo często przedmiotem wielorakich dyskusji. Mowa w nich nie tylko o rynku pracy ale również o możliwościach kształcenia się osób z niepełnosprawnością. Oczywiście kwestia zdobywania wykształcenia, a co za tym idzie, podnoszenia kwalifikacji, jest sprawą indywidualną każdego z osobna. Warto jednak, aby pokonywać swoje słabości, realizować plany, a przede wszystkim dążyć do wyznaczonego celu.

Niewątpliwie celem każdego dorosłego człowieka jest praca, która daje poczucie bezpieczeństwa i stabilizacji. Niepełnosprawność bywa jednak barierą na drodze do zdobycia lub znalezienia swojego miejsca na rynku pracy. Bywa, co nie oznacza, że zawsze nią jest. Pracodawcy bowiem, coraz częściej i chętniej zatrudniają osoby niepełnosprawne, dostrzegając w nich przede wszystkim potencjał, a nie deficyty. Zdają sobie sprawę, że współczesny rynek pracy potrzebuje osób wyposażonych w umiejętności niezbędne do tego, aby umiejętnie współpracować z innymi, radzić sobie w trudnych sytuacjach zawodowych oraz adaptować do zmieniających się warunków. Pracodawcom nie zależy tylko na dyplomach, certyfikatach czy zaświadczeniach. Cenią w przyszłych pracownikach umiejętność radzenia sobie w różnych sytuacjach oraz zaangażowanie w realizację powierzonych zadań.

Niepełnosprawność nie jest zatem wykluczeniem z rozmaitych grup zawodowych. Nie powinna być też pretekstem, do zaniżania swoich kwalifikacji i predyspozycji. Każdy przecież zna swoją wartość i możliwości, które może zaoferować pracodawcy.

Wsparcie specjalistów w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych

Zaniżone poczucie wartości u osób niepełnosprawnych, skupienie na swojej niepełnosprawności, rozpamiętywanie porażek z nią związanych, staje się przeszkodą do wyjścia na rynek pracy. Naturalnie nie jest to model pośród wszystkich niepełnosprawnych poszukujących pracy, niemniej spora grupa jest reprezentantem owego modelu. Izolują się od otoczenia, a kontakty społeczne ograniczają jedynie do najbliższych i zaufanych osób.

Niepełnosprawność nie może być „zwolnieniem” od odpowiedzialności za własne życie. Nie może być też „zwolnieniem” od zaangażowania, aby było ono ciekawe i satysfakcjonujące zwłaszcza na gruncie zawodowym. Wielu specjalistów potrafi i chce wspierać osoby niepełnosprawne, dla których rynek pracy i zdobycie zatrudnienia, wydaje się być celem nie do osiągnięcia. Warto wymienić tutaj doradcę zawodu, trenera pracy oraz prawnika i psychologa. Niemal każda fundacja/organizacja pozarządowa wspierająca osoby niepełnosprawne w wejściu na rynek pracy, zatrudnia owych specjalistów.

Ważnym aspektem aktywizacji zawodowej jest przede wszystkim gotowość do zmierzenia się z nowymi wyzwaniami. Aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych ma na celu sprecyzowanie ich ścieżki kariery oraz obszarów aktywności, które są zgodne kompetencjami i możliwościami poszczególnych osób.

Doradcy służą wsparciem w przygotowaniach do procesu poszukiwania pracy oraz
w tworzeniu dokumentów aplikacyjnych. Wskazują również obszar, w którym dana osoba niepełnosprawna może lub powinna podnieść swoje kwalifikacje, a tym samym zwiększyć szanse na zatrudnienie. Udzielają informacji o kursach, projektach i innych formach wsparcia lub aktywności, skierowanych do osób niepełnosprawnych. Doradcy diagnozują możliwości psychofizyczne i predyspozycje zawodowe oraz ograniczenia wynikające z rodzaju dysfunkcji. Mają też na uwadze zindywidualizowane podejście, ponieważ bardzo często osoby z tą samą niepełnosprawnością mogą mieć różne możliwości i różne ograniczenia w życiu zawodowym.  

Prawnicy  pomagają w kwestiach dotyczących ulg, dofinansowań i uprawnień, jakie można uzyskać z tytułu niepełnosprawności. Pomagają również w rozwiązywaniu problemów o charakterze prawnym. 

Konsultacje prawne obejmują między innymi:

• informacje odnośnie uprawnień osób niepełnosprawnych,
• informacje na temat praw osób niepełnosprawnych,
• informacje o dofinansowaniu dla osób niepełnosprawnych,
• zagadnienia z zakresu prawa pracy,
• pomoc w napisaniu odwołania/pozwu do ZUS, urzędu, sądu.

Psycholodzy wspierają w przygotowaniach do wejścia lub powrotu na rynek pracy. Pomagają w przełamywaniu barier związanych z podjęciem zatrudnienia, które utrudniają poszukiwanie pracy. Motywują do usamodzielniania się oraz wspierają w pokonywaniu barier psychologicznych związanych z niepełnosprawnością.

Ważną zasadą pracy wszystkich specjalistów jest wpieranie, doradzanie i przekazywanie informacji, a nie wyręczanie osób niepełnosprawnych. Zarówno doradca jak i psycholog starają się, aby każda z osób brała odpowiedzialność za swoje działania, uczyła się radzić sobie z różnymi sytuacjami, a tym samym zyskała pewność siebie.

Zatrudnienie wspomagane - job coaching - trener pracy

W wyniku działań organizacji pozarządowych oraz stowarzyszeń bardzo prężnie zaczęło rozwijać się model zatrudnienia wspomaganego. Jest ono dedykowane osobom ze znacznym stopniem niepełnosprawności lub osobom z niepełnosprawnością intelektualną.
W owym modelu osoba niepełnosprawna jest zatrudniona na otwartym rynku pracy, przy zapewnieniu jej odpowiedniego wsparcia – trenera pracy, którego zadaniem jest pomoc osobie niepełnosprawnej w przystosowaniu się do wykonywania zadań i obowiązków zawodowych w środowisku pracy.
Model job coaching’u opiera się na zmianie podejścia do usług w obszarze aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy. W podejściu tym, następuje zmiana myślenia z tradycyjnego: przeszkolić – zatrudnić, na myślenie zgodne z procesem wspomaganego zatrudnienia: zatrudnić – wyszkolić – utrzymać. Obręb wspomagania osoby zatrudnionej przez trenera pracy obejmuje:

• ocenę możliwości psychofizycznych klienta,
• wyszukiwanie miejsc pracy (aktywizacja),
• zatrudnienie w konkretnym miejscu pracy,
• szkolenie osoby zatrudnionej w danym miejscu pracy,
• stałe monitorowanie przebiegu pracy.

Przy współpracy z trenerem, osoby niepełnosprawne dokształcają się również w tzw. zwykłych umiejętnościach związanych z:

• orientacją przestrzenną w zakładzie pracy,
• samodzielnym przychodzeniem do pracy,
• orientacją czasową,
• wyuczeniem konkretnych czynności, jakie ma wykonywać osoba niepełnosprawna zatrudniona na danym stanowisku,
• wyuczeniem tzw. umiejętności społecznych (komunikacja w grupie, współpraca
  w zespole, radzenie sobie z krytyką, itp.)

Zadanie trenera pracy nie polega na wypełnianiu obowiązków za podopiecznego. Jest on niejako moderatorem drogi zawodowej swojego klienta. Znaczy to, że nie przedstawi osobie niepełnosprawnej wachlarza ofert pracy, ale podpowie, jak je znaleźć. Sprawdzi też, czy klient wykonał swoje zadanie. Job coach stara się jak najlepiej pomóc swojemu klientowi, jednak nie będzie to możliwe, jeśli nie pozyska on zaufania swojego klienta, który zdecyduje się na aktywną współpracę z trenerem. Job coach motywuje do działania, pokazuje drogi rozwoju. Pomaga zrozumieć i określić potrzeby.

Bariery związane z aktywizacją zawodową osób niepełnosprawnych

Aktywizacja zawodowa jest szeroko rozumianym pojęciem, które od zawsze funkcjonowało w naszym społeczeństwie. Jest ona podstawą, pewnym wyznacznikiem do osiągnięcia sukcesu/celu, jakim jest praca. Niepełnosprawność jest niewątpliwie czynnikiem utrudniającym wejście lub powrót na rynek pracy, jednak nie powinna być powodem do wykluczenia z obszaru zawodowego. Aktywność osób niepełnosprawnych przejawia się w różnych formach: działalności społecznej, sporcie, twórczości artystycznej. Niewątpliwie jednak najwyższy i najważniejszy poziom aktywności stanowi praca zawodowa, na możliwie wysokim poziomie kompetencji. Aktywność, zwłaszcza ta zawodowa jest w przypadku osób niepełnosprawnych najkrótszą droga do integracji społecznej, jest istotna wartością nie tylko dla jednostki ale również dla społeczeństwa.

            Na często bardzo niski stopień aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych wpływają przede wszystkim bariery psychologiczne oraz mentalne. Ograniczenia psychologiczne, obejmują przede wszystkim trudności dotyczące zaakceptowania sytuacji związanej z posiadaną niepełnosprawnością. Łączą się z silnymi emocjami, które utrudniają racjonalne spojrzenie na sytuację i blokują podejmowanie odpowiednich działań. Owe bariery psychologiczne mogą również dotyczyć braku wiary w poprawę obecnej sytuacji życiowej. Brak właściwej kondycji psychicznej przejawia się utratą nadziei, rezygnacją a niekiedy załamaniem. Trudności mentalne związane są z kolei z negatywnymi postawami i reakcjami otoczenia względem osób niepełnosprawnych. Niechęć, dyskryminacja oraz obojętność, to często reakcje okazywane przez sprawną część społeczeństwa wobec problemów osób niepełnosprawnych. Różnorakie bariery prowadzą w konsekwencji do izolacji. Mogą zniechęcać do podejmowania działań w sferze aktywności zawodowej i społecznej.

Ogromną rolę z procesie aktywizacji zawodowej osób odgrywają przede wszystkim najbliżsi oraz otoczenie, w którym osoba niepełnosprawna spędza najwięcej czasu. Nie bez znaczenia jest też pomoc fachowców, o których była mowa powyżej. Każda wskazówka, zachęta i wsparcie dla osób niepełnosprawnych, które chcą znaleźć swoje miejsce na rynku pracy, prowadzi do podniesienia poczucia własnej wartości i skutkuje ich ogromnym zaangażowaniem. Wsparcie osoby niepełnosprawnej w procesie aktywizacji zawodowej jest niekiedy długotrwałe. Wymaga pracy na wielu płaszczyznach. Przynosi jednak wymierne efekty w postaci uzyskanej pracy i satysfakcji dla samej osoby niepełnosprawnej, która czuje się potrzebna, kompetentna i tak samo wartościowa jak każdy z nas.

Instytucje wspierające osoby niepełnosprawne

Wsparciem osób niepełnosprawnych w aktywizacji zawodowej oraz społecznej zajmują się rozmaite instytucje oraz organizacje pozarządowe. Jedną z prężniej działających jest Fundacja Aktywizacja, która posiada swoje oddziały na terenie całej Polski. Fundacja wspiera osoby niepełnosprawne w znalezieniu pracy, a pracodawcom pomaga wyszukać odpowiednich pracowników. Świadczy usługi dla osób ze wszystkimi rodzajami niepełnosprawności poprzez realizację kompleksowych działań, jakie są prowadzone w poszczególnych Centrach Edukacji i Aktywizacji Zawodowej Osób Niepełnosprawnych. Celem wszystkich podejmowanych działań jest odzyskanie wiary we własne siły, zarówno w aktywności zawodowej, jak i społecznej (http://www.aktywizacja.org.pl/wroclaw).

Duże zaangażowanie w aktywizację zawodową osób niepełnosprawnych wykazuje również Fundacja Eudajmonia. Poprzez swoje działania i realizowane projekty wspiera osoby niepełnosprawne w nabywaniu nowych kompetencji lub rozwijaniu już posiadanych (http://www.eudajmonia.pl/).

Wiele organizacji pozarządowych działa również na rzecz osób niepełnosprawnych. Realizują one rozmaite projekty, które są dedykowane dla tej grupy odbiorców. Niewątpliwie portal www.ngo.pl jest kopalnią cennych wskazówek w obszarze aktywizacji zawodowej oraz społecznej osób niepełnosprawnych.